Al geruime tijd wordt binnen verschillende penitentiaire inrichtingen (PI’s) gewerkt aan de verbetering van resocialisatie. Met name in het buitenland zijn er inspirerende voorbeelden te vinden van een gestructureerde en doelgerichte aanpak. Zo bracht een delegatie uit de regio Haaglanden en Rijnmond dit jaar (2025) een werkbezoek aan Slowakije, waar men op innovatieve wijze werkt aan de re-integratie van gedetineerden.
In Slowakije wordt gebruikgemaakt van korte online modules die gericht zijn op het vergroten van de kans op een succesvolle terugkeer in de samenleving. Via deze modules ontwikkelen gedetineerden essentiële vaardigheden, waaronder arbeidsmarktoriëntatie. Het doel is niet alleen resocialisatie, maar ook het structureel verminderen van recidive. Dit soort initiatieven bieden een waardevol voorbeeld waar ook Nederlandse PI’s nog veel van kunnen leren. Want hoewel er binnen ons land stappen worden gezet, verloopt re-integratie lang niet overal even soepel.
Het belang van inzetten op re-integratie reikt verder dan het terugdringen van recidive. In de huidige context van een gevallen kabinet en vertraging in de besluitvorming is er extra noodzaak om bestaande problemen, zoals het aanhoudende capaciteitstekort in detentie, op alternatieve manieren aan te pakken. Resocialisatieprogramma’s kunnen hieraan bijdragen. Tegelijkertijd moet er worden gekeken naar andere oplossingen, zoals alternatieven voor detentie.
Gedetineerden zelf bevestigen dat het systeem onder druk staat. Zij ervaren dagelijks hoe het gebrek aan capaciteit en onvoldoende inzet op re-integratie hun vooruitzichten schaadt. Zo geven zij aan dat het huidige detentiesysteem in sommige gevallen is vastgelopen: re-integratieprogramma’s liggen stil, en mogelijkheden om via detentiefasering of plaatsing op een beperkt beveiligde afdeling (BBA) aan het werk te gaan, worden beperkt. Lange wachtlijsten en trage procedures belemmeren de doorstroom, terwijl ook de afhankelijkheid van individuele casemanagers voor stagnatie zorgt.
Daarnaast speelt stigmatisering een grote rol. Ex-gedetineerden ondervinden structurele problemen bij het vinden van werk, huisvesting en bij het oplossen van schulden. De gedachte dat zij deze situatie ‘aan zichzelf te danken hebben’, helpt niemand vooruit. Zonder ondersteuning of structurele oplossingen blijven zij vastzitten in een vicieuze cirkel van problemen, met een verhoogde kans op recidive als gevolg. Hun oproep is helder: “We weten dat we een tijd moeten zitten. Laat ons dan die tijd nuttig besteden, zodat we na detentie een eerlijke kans krijgen op een nieuw begin.”
Gelukkig zijn er in Nederland ook goede voorbeelden te vinden. De gemeente Zutphen laat zien hoe effectieve re-integratie kan worden vormgegeven. Door intensieve samenwerking tussen gemeente, DJI en reclassering wordt daar gewerkt aan het verkleinen van recidive. De gemeente speelt hierin een centrale rol, onder andere op het gebied van huisvesting, werkgelegenheid en schuldenaanpak. Andere gemeenten kunnen veel leren van deze integrale aanpak.
Een belangrijk instrument in de re-integratie is het BBA-traject, waarbij gedetineerden onder voorwaarden buiten de gevangenis kunnen werken en leven. In de praktijk blijkt het echter lastig om dit traject van de grond te krijgen. De regels voor werkgevers en werknemers zijn ingewikkeld en de procedures traag.
Het is tijd om resocialisatie opnieuw prioriteit te geven, niet alleen als middel tegen recidive, maar ook als oplossing voor het huidige cellentekort en als investering in een veiligere en rechtvaardigere samenleving. Als we gedetineerden daadwerkelijk een tweede kans willen geven, dan moeten we de voorwaarden daarvoor serieus nemen – binnen én buiten de muren van de gevangenis.
